• 25 02, 2025

Kafillik – majburiyatlar bajarilishini fuqarolik huquqiy taʼminlash usullari tizimida tutgan oʻrni va asoslari.

 Amaliyot qarzdor majburiyatini lozim darajada bajarilishini taʼminlash layoqatiga ega yoxud uchinchi shaxs hisobiga majburiyat bajarilishini samarali taʼminlay oladigan usullarga ehtiyoj sezadi. Bu borada kafillikni tavsiya etish maqsadga muvofiq boʻlar edi. Chunki kafillik boʻyicha kafil majburiyat bajarilishi uchun qoʻshimcha majburiyat olishi birinchidan, majburiyat bajarilishi uchun maʼsul boʻlgan subyektlar (qarzdor va kafil) soni oshib, tayanch (kafil) paydo boʻlishi, ikkinchidan, kafillik majburan emas, balki shartnoma asosida ixtiyoriy qoʻllanilishi, uchinchidan, majburiyat buzilganida kafil qarzdor uchun boshqa shaxslar oldida majburiyatini bajarib, uning huquqlarini himoya qilishi diqqatga sazovor.

Shuni alohida taʼkidlash joizki, kafillik boshqa taʼminlash usullaridan ajralib turadigan oʻziga xos xususiyatlarga ega boʻlgan usul hisoblanadi. Bu boshqa taʼminlash usullarining oʻxshash hamda farqli jihatlari bilan qiyosiy taqqoslaganda namoyon boʻladi. Kafillikning garov va kafolat bilan oʻxshash jihatlari: tasnifi jihatidan – majburiyatlar bajarilishini taʼminlash usullari.

Kafillikning kafolat va garov bilan farqli jihatlari: predmeti jihatidan: kafillik va kafolatda – pul; garovda – mol-mulk, mulkiy huquqlar. Predmet qaysi tarafda boʻlishi jihatidan: kafillik va kafolatda – qarzdorda, majburiyat bajarilmagan holda kafilda boʻladi; garovda – garovga qoʻyuvchi – qarzdor yoki uchinchi shaxsda. Majburiyat yuzaga kelishi jihatidan: kafillik va kafolat shartnomadan; garov – shartnoma yoki qonun asosida. Qachondan boshlab tuzilgan deb hisoblanishi jihatidan: kafillik va kafolat – konsensual, garov –konsensual, agar shartnomada boshqa holat koʻrsatilmagan boʻlsa, zakalat boʻlgan holatlarda real. Shakli jihatidan: kafillikda – yozma, ammo unga rioya qilmaslik haqiqiy emasligiga olib keladi; kafolatda – yozma; garovda – yozma, haqiqiy sanalmasligi bir qator holatlarda notarial yoki davlat roʻyxatidan oʻtkazilishi lozimligi bilan. Javobgarlik belgilanishi yuzasidan: kafillikda –majburiyat bajarilmasligi yoki lozim darajada bajarilmasligi uchun kafil va qarzdor solidar javob beradi; kafolatda –majburiyat bajarilmasligi yoki lozim darajada bajarilmasligi uchun kafil javob beradi; garovda – majburiyat bajarilmasligi yoki lozim darajada bajarilmasligi uchun garovga qoʻyuvchi javob beradi.

Kafillikning oʻziga xos xususiyatlari ichida uning taraflar manfaatini himoya qilish xususiyati ustuvorlik kasb etadi. Bu nafaqat kreditorning manfaatlarini himoya qilishda, shu bilan birgalikda, kafilning ham manfaatlariga zarar yetishidan himoyalashida namoyon boʻladi. Majburiyat bajarilmaganida qarzdorning roziligi mavjud yoki mavjud emasligidan qatʼi nazar, kafil zimmasiga qoʻshimcha yoki birgalikda javobgarlik tushishi kafillikning himoya qiluvchi xususiyatini yanada kuchaytiradi.

Xulosa shuki, kafillik orqali kreditor (keltirilgan zarar kafil tomonidan qoplanishi orqali), qarzdor (kafil tomonidan qarzdor manfaatlari tiklanishini taʼminlovchi huquqlar amalga oshirilishiga boʻlgan jarayon himoya qilinishi orqali) va kafilning (kafil oʻz majburiyatini bajarganidan keyin qarzdorga nisbatan regress talab qoʻyishi orqali) huquqlari himoya qilinadi.

Sirdaryo viloyat sudining sudyasi: I.Matmuratov

Guliston tumanlararo iqtisodiy sudi raisi: B.Maxmudov